Tolstoy Cevaplıyor; Müzik Ruhun Gıdası mı?

Nasıl bir şeydir müzik? Aklım almıyor benim... Nasıl bir şeydir?.. Nedir yaptığı? Niçin yapıyor bu yaptığını? Müziğin insan ruhunu yücelttiğini söylerler. Saçmadır, yalandır... 

---

Etkiliyor insanı, hem de müthiş etkiliyor (kendim için de söylüyorum bunu) ama hiç de insan ruhunu yücelttiği yoktur. İnsan ruhu üzerindeki etkisi yüceltici de, küçültücü de değildir... ama onu kötü etkilediği kesin... Nasıl anlatsam Müzik kendimi, gerçek durumumu unutturuyor bana. Kendimin olmayan, bambaşka bir dünyaya götürüyor beni. Müziğin etkisi altındayken gerçekte hissetmediğim şeyleri hissediyormuşum, anlamadığım şeyleri anlıyormuşum, yapamadığım şeyleri yapıyormuşum gibi geliyordu bana.

Nasıl anlatsam? Bunu ben müziğin, esneme ya da gülmenin yaptığı etkiyi yapmasıyla açıklıyorum: Uykum yok, ama esneyenlere baktıkça ben de esniyorum; ortada gülecek bir şey yok, ama gülenleri gördükçe ben de gülüyorum. Müzik o anda beni, doğrudan doğruya, onu besteleyenin, bestelediği anda içinde bulunduğu ruhsal duruma taşıyor. Onun ruhuyla benimki iç içe giriyor, onunla birlikte bambaşka bir dünyaya gidiyorum. Ama niçin yapıyorum bunu, bilmiyorum. Evet, şu Kroyçer sonatı besteleyen (yani Beethoven) onu bestelediği anda niçin öyle bir ruhsal durum içindeydi, biliyordu... işte bu ruhsal durumu böyle bir müzik bestelemesine neden olmuştu. Bu yüzden onun için o andaki ruhsal durumunun bir anlamı vardı. Oysa benim için öyle mi?..

Bu yüzden müzik kötü etkiliyor beni, bir sonuca da vardırmıyor. Sözgelimi, askeri bir marş çalınıyor, marşa ayak uydurarak yürüyor askerler... müzik amacına erişmiştir orada. Dans müziği çalıyor, insanlar dans ediyorlar, ben de dans ediyorum, orada da amacına erişmiştir müzik... eh, kilisede dinsel müzik çalıyorken kutsal şarapla ekmek alıyorum, orada da amacına ulaşmıştır. Oysa burada kötü bir etki söz konusudur, bunun üzerine insanın yapacağı bir şey de yoktur... İşte bu yüzden müzik kimi zaman öylesine korkunç, öylesine kötü etkiler insanı. Çin’de müzik devletin işidir. Öyle olması da gerekir. Canı isteyenin insanları istediği gibi hipnotize etmesine, sonra da onlara istediğini yaptırmasına izin vermek olacak şey midir? Hele bu hipnotizmacı ahlâksızın önde gideniyse! O korkunç olanağın kimlerin elinde olduğunu görüyorsunuz!

Sözgelimi, hiç değilse şu Kroyçer sonatın ilk prestosunun dekolte giyimli bayanların hazır bulunduğu bir salonda çalınması olacak şey midir? O prestoyu çalmak, sonra alkışlamak, daha sonra dondurma yemek, o arada son dedikodulardan söz etmek olur mu? Bu tür müzikler ancak bilinen, önemli, anlamlı durumlarda, bu müziğe uygun bilinen davranışlarda bulunulması istendiğinde çalınabilir... Çalarsınız müziği, onun sizi yönlendirdiği şeyi yaparsınız. Yoksa yerine de, Hiç değilse benim üzerimde bu müziğin korkunç bir etkisi oldu: O güne kadar tanımadığım, bilmediğim (sanırım) yepyeni duygular, düşünceler açılmıştı önümde sanki. İçimde bir ses şöyle diyor gibi geliyordu bana: ‘Demek böyleymiş! Şimdiye dek düşündüklerimden, yaşadıklarımdan bambaşka bir şey bu!

---

Kroyçer Sonat, Lev Nikolayeviç Tolstoy